Współpraca trenera z młodym sportowcem

Analizując współpracę pomiędzy trenerem a sportowcem, warto zacząć od zastanowienia się, co oznacza słowo „współpraca”. Dla większości z nas jest to zdolność współdziałania z innymi oraz umiejętność pracy w grupie dla osiągnięcia wspólnego celu. Wincenty Okoń definiuje ją, jako współdziałanie ze sobą jednostek lub grup ludzi, wykonujących swoje cząstkowe zadania, aby osiągnąć jakiś wspólny cel. Współpraca opiera się na wzajemnym zaufaniu i lojalności oraz na podporządkowaniu się celowi, należycie uświadomionemu sobie przez wszystkie jednostki lub grupy. Taka charakterystyka tego słowa jednoznacznie podkreśla, że fundamentem relacji jest zaufanie, lojalność oraz jasno określony wspólny cel. Aby rozwój zawodnika przebiegał optymalnie, niezbędny jest wpływ trenera na jego sferę mentalną, a nie tylko fizyczną. Powinien on wychowywać przez sport, ucząc szacunku, ciężkiej pracy, wytrwałości, cierpliwości, ale także rozmowy, funkcjonowania w drużynie czy zasad fair play.

Trener a indywidualiści w grupie

W sportach drużynowych, jak i indywidualnych za atmosferę panującą w grupie odpowiada trener. Jest to bardzo duże wyzwanie, ponieważ musi on być konsekwentny, wyznawać zasadę ogólnej równości, nie faworyzować zawodników, ale też jednocześnie dotrzeć do każdego z nich, aby wiedzieć, jak ich motywować oraz korygować błędy.

Zdarza się, że niektórzy z zawodników potrzebują większego zainteresowania ze strony trenera. W momencie, kiedy taka osoba wyróżnia się również na tle sportowym, często pełni funkcję lidera oraz doskonałego łącznika pomiędzy trenerem a drużyną. Jednak, aby wszystko funkcjonowało poprawnie, trener musi cały czas być autorytetem dla każdej jednostki w grupie, a żaden z zawodników nie może czuć się dyskryminowany.

W sportach indywidualnych także trenuje się w grupach kilkuosobowych. Często plany treningowe poszczególnych osób różnią się od siebie, przez co zawodnicy muszą wykazać się dużą samodyscypliną i cierpliwością, ponieważ trener nie może poświęcić im całej uwagi.

Warunki współpracy między trenerem a zawodnikiem

Trener – specjalista, który poprzez właściwie zaplanowany, zorganizowany i zrealizowany proces treningowy ma doprowadzić zawodników do pełnego rozwoju i najwyższych osiągnięć. W dzisiejszych czasach, poza wcześniej wymienionymi zadaniami, trener musi spełniać często także funkcje koordynatora czy managera. Stawiane są przed nim takie wyzwania, jak:

• samodzielna organizacja turniejów i treningów;
• wynajem hali oraz boisk;
• pozyskiwanie sponsorów;
• prowadzenie dokumentacji klubowej.

Duża autonomia działania wiąże się z ogromnym stresem, a także nielimitowanym czasem pracy, które mogą działać demotywująco, jeżeli trener czuje różnice w poziomie zaangażowania zawodników lub rzetelności ich pracy. Relacja ta przebiega w obu kierunkach – zmotywowani do działania zawodnicy będą odczuwali niechęć do współpracy z nieprzygotowanym trenerem.

Aby drużyna skutecznie funkcjonowała, warto na samym początku ustalić zasady oraz zapisać je w postaci kodeksu/ kontraktu/ umowy/ regulaminu, pod którym każdy złoży własnoręczny podpis, zobowiązujący go do przestrzegania postanowień zawartych w dokumencie. Powinny się tam znaleźć prawa i obowiązki każdej ze stron, a także ewentualne konsekwencje w przypadku niewywiązywania się z umowy. Zaleca się zawrzeć takie rzeczy, jak:

• punktualność i sumienność (np. zawodnik powinien być gotowy do treningu 5 minut przed zajęciami, nieobecność na treningu powinna zostać usprawiedliwiona wcześniej, strój powinien zawsze być schludny, a sprzęt czysty);
• sposób komunikacji oraz rozwiązywania problemów.

Cel nie uświęca środków

Gra, wynik, rozwój, atmosfera czy wybicie się pojedynczych jednostek – co tak naprawdę jest ważne? Od zawsze toczą się spory, które podejście do treningu jest lepsze, skuteczniejsze, które wyłania więcej młodych talentów i daje im szansę na rozwój pośród zawodników wyższego poziomu. Ilu jest trenerów, tyle różnych podejść do prowadzenia drużyny.

Na początkowym etapie szkolenia powinniśmy skupić się na zaszczepieniu w dzieciach miłości do ruchu i aktywnego spędzania czasu, następnie chęci samodoskonalenia oraz świadomego uczestnictwa w treningu, zamiast wpajać młodym sportowcom, że jedyną miarą skuteczności treningu jest wynik meczu, a o wartości zawodnika decyduje liczba strzelonych bramek.

W czasach, kiedy wszyscy młodzi piłkarze marzą o tym, by być Lewandowskim, warto zwrócić uwagę na relacje panujące w drużynie, czy nie zachodzi zjawisko niezdrowej rywalizacji, czy lepsi zawodnicy nie szydzą z nowych członków zespołu, odstających od nich pod jakimiś względami. W miarę możliwości powinno się indywidualnie ustalić z każdym z zawodników, nad czym powinien pracować, na jakich aspektach się skupić oraz omówić z nim jego mocne i słabe strony – w ten sposób unikamy niepożądanej koncentracji zawodnika na innych, a pozwalamy mu świadomie się rozwijać, dbając dodatkowo o odpowiedni poziom motywacji, poprzez ciągłą możliwość kontrolowania swojego progresu, a także dając możliwość pracy samodzielnie, poza ogólnymi jednostkami treningowymi.

Drużyna zbudowana z takich jednostek będzie stanowiła monolit – świadoma swojej siły oraz pracy włożonej w osiągniecie celu przez wszystkich razem, ale również przez każde ogniwo osobno. Taki zespół będzie motywować się wzajemnie i wspierać, zamiast wewnętrznie rywalizować o uwagę trenera, względy prezesa czy dominację w szatni. Stworzy „rodzinę”, której będzie potrzebny odpowiedni trener – przywódca, umiejący zapanować nad taką drużyną i poprowadzić ją do jak najlepszych możliwych wyników.

Podstawą współpracy jest określenie celu, który chcemy osiągnąć, a także środków, jakie chcemy do tego użyć. Często trenerzy zapominają o aktualnie słabszych zawodnikach, mimo ich potencjału, a koncentrują się tylko na tych, którzy się wyróżniają na tle grupy. Szkoleniowiec nie ma prawa dyskryminować nikogo. Młodzi sportowcy robią ogromne postępy w bardzo krótkim czasie, to od nas tylko zależy, ile uwagi i pracy im poświęcimy.

Częstym problemem jest także, chęć zatrzymywania najbardziej utalentowanych zawodników w swojej drużynie. Każdy team potrzebuje lidera, osoby kreującej grę, zdobywającej punkty, ale dla niektórych trenerów liczy się bardziej skuteczna gra drużyny niż dobro jednostki, pomimo świadomości, że ta osoba lepiej rozwijałby się w większym klubie/ akademii/ szkole mistrzostwa sportowego – pośród zawodników lepszych od siebie, z dostępem do odnowy biologicznej, trenerów przygotowania motorycznego i fizjoterapeutów.

Wszyscy się uczymy – i trenerzy, i zawodnicy

Kolejnym bardzo ważnym elementem współpracy na linii trener – zawodnik jest samorealizacja. Zarówno zawodnicy, jak i trener muszą czuć, że spełniają się w tym, co robią, że realizują swoje pasje, a nie przychodzą na zajęcia „za karę”. Gdy upewnimy się, że wszyscy jesteśmy na treningu z własnej woli, następnym krokiem jest nauka komunikowania swoich potrzeb, wyrażania opinii oraz umiejętność konstruktywnej krytyki. Sportowiec powinien potrafić rozmawiać ze swoim trenerem. Każdy problem można rozwiązać, znaleźć kompromis, jeśli tylko obie strony będą tego chciały.

Często zawodnicy narzekają na trenera w szatni, podkopując w ten sposób jego autorytet w oczach reszty zespołu, takie zachowania mają duży wpływ na młodych lub mniej doświadczonych zawodników. Powoduje to powstanie negatywnych emocji, zwątpienie w bezbłędność działania systemu, siebie, trenera oraz ogólny sens wkładanego wysiłku. Następstwami są brak motywacji oraz chęci do dalszej pracy. Zawodnicy muszą zrozumieć, że trener także jest w czasie nieustannego kształcenia się i dąży do perfekcji, już niekoniecznie, jako zawodnik, ale właśnie jako szkoleniowiec (uczy się przekazywać swoją wiedzę oraz zdobyte doświadczenie zawodnicze w sposób klarowny dla wszystkich).

Bardzo ważne jest, aby podczas tego procesu otrzymywać od zawodników informację zwrotną (mogą to być pogadanki, anonimowa ankieta albo dyskusja na forum drużyny) – w ten sposób trener dowie się, które z jego zachowań są odebrane negatywnie, a które dodatkowo motywują i podnoszą morale zespołu. Podczas takich rozmów można rozwiązywać również problemy na linii zawodnik – zawodnik. Często osoba trzecia daje nowe spojrzenie na konflikt. W ten sposób mamy pewność, że robimy wszystko, co w naszej mocy, aby zapewnić podopiecznym dogodne warunki do rozwoju psychicznego i fizycznego.

Rola wieku trenera i zawodników

Podczas swojej kariery trenerskiej, mamy styczność ze sportowcami w różnym wieku. Dla każdej z grup wiekowych jesteśmy zmuszeni dopasować zachowania, aby były one efektywne oraz akceptowalne przez społeczeństwo. Im zawodnik jest starszy i wykazuje wyższy poziom kompetencji społecznych, dojrzałości oraz odpowiedzialności, tym nasza rola, jako wzoru do naśladowania, coraz bardziej maleje.

Oczywiste jest, że funkcja trenera zawsze kojarzona będzie z władzą i autorytetem u zawodników, ale opierać ma się na szacunku i podziwie, a nie strachu. Dla młodzieży wczesnoszkolnej trener jest mentorem, lecz dla dojrzałego zawodnika staje się „przyjacielem”. Taka relacja tworzy się całkowicie naturalnie poprzez wymianę zdań oraz poglądów na tematy sportowe oraz te bardziej prywatne, które rzutują na osiągane wyniki.

Podsumowanie – współpraca trenera ze sportowcem

Współpraca między trenerem a zawodnikiem jest bardziej skomplikowana niż powszechnie się wydaje, składa się na nią wiele czynników, takich jak: wiek i doświadczenia osób zaangażowanych we współpracę, ich kompetencje społeczne czy motywacja do pracy nad osiągnięciem razem określonego wcześniej celu. Dokładając do tego brak możliwości czysto indywidualnego podejścia do zawodnika, funkcja trenera staje się jeszcze bardziej wielowymiarowa (szkoleniowiec, przywódca, psycholog, wychowawca, pedagog, mentor, przyjaciel).

Trener przez społeczeństwo i władze klubu często jest oceniany na podstawie nowych rekordów życiowych podopiecznych, wyników meczu drużyny czy rozpoznawalności w lokalnych kręgach swojego najlepszego wychowanka. Nawet rodzice młodych sportowców często zapominają, jaki jest tak naprawdę cel treningów na pewnych etapach rozwoju i sami swoimi ambicjami, radami oraz pokrzykiwaniem demotywują dziecko do dalszego udziału w treningach lub zawodach.

Trener musi zapewnić najlepszy możliwy rozwój poszczególnych wybitnych jednostek (np. dać im szanse na spróbowanie swoich sił w sporcie wyczynowym), ale jednocześnie dbać o aktualny poziom wytrenowania drużyny oraz zaszczepić w reszcie grupy miłość do codziennej aktywności fizycznej, niekoniecznie nastawionej na zdobywanie trofeów i medali.

Nie ma jednej złotej metody, współpraca trenera z zawodnikiem zawsze będzie miała charakter indywidualny, ale opierać musi się na takich samych solidnych fundamentach – szacunku, zaufaniu oraz dążeniu do wspólnego wartościowego dla obu stron celu.